Loạt tranh "Vòng tròn thời gian" hình thành khá tình cờ đối với tôi. Từ hình ảnh mấy câu đối cổ, đã bị rụng nhiều mảnh trai, ốc theo thời gian.

Tôi mua chúng ở cửa hàng đồ cổ nhiều năm trước đây. Nó là một sản phẩm bị lỗi, không hấp dẫn khi bày trong nhà. Khi nhìn lần đầu tiên, tôi thấy có sự lôi cuốn đặc biệt và không hiểu tại sao tôi lại bị chúng cuốn hút đến như vậy. Lúc đó tôi không biết và chưa nghĩ ra sẽ dùng vào việc gì. Lâu lâu, tôi lại lấy nó từ kho ra bày trong studio ngắm một thời gian rồi lại cất đi. Rồi vào một ngày xuân ở Hà Nội với những cơn mưa phùn dai dẳng, có quá nhiều độ ẩm, thiên nhiên ủ dột và buồn bã. Tôi trở về studio, bật đèn lên, mở nhạc và ngắm nhìn hình ảnh cây hoa đào mùa xuân ở trên cặp câu đối với nhiều tàn tích cũ. Tôi chợt nhận ra rằng: ồ, cái cây hoa đào đang nở khuyết nhiều cánh như đang nở bung ra trong một đêm, màu đen mờ ảo bị trầy xước, dấu vết của thời gian... Chúng khiến cho lòng tôi cảm thấy nhẹ nhõm hơn trong những ngày mùa xuân ẩm ướt... Tất cả hình ảnh của chúng gợi ra quá nhiều điều.

Thường thì khi bắt đầu cho mỗi loạt tranh tôi hay lựa chọn những yếu tố từ đời sống hàng ngày, từ văn hóa, tinh thần, thiên nhiên và tín ngưỡng... Ví dụ như một chi tiết trong câu đối cổ Bắc Bộ, là cảnh mùa xuân có cây hoa đào nở và đôi chim đang tình tứ, vui đùa trên cành hoa. Đồ cổ Bắc Bộ có những đồ án trang trí chuẩn mực như tứ thời, tứ linh hay tứ mùa, kết hợp nhiều khi cả thư pháp xen lẫn motif cổ. Con phượng và con quy ở trong tứ linh, bao quanh không gian đám mây trông như những bông hoa đang nở, với tích hạc cưỡi lưng rùa, đi kèm với cả chi tiết cái gương bát quái phía trên. Hoặc ví dụ khác là hình chi tiết trong một câu đối của Nam Bộ với cách tạo tác cẩn nhiều mảnh trai, ốc. Các đôi câu đối Nam Bộ thường có cả những vật dụng từ đời sống hàng ngày, các thú chơi xưa, tín ngưỡng, đồ thờ cúng... Những gì có trong đời sống, tín ngưỡng như thế nào thì ở Nam Bộ họ đưa vào thành các motif trang trí như thế đó. Ở đó, trong hình ảnh tôi thấy có nhiều chất thơ, phóng túng và tự do, khác với cách chọn đề tài của câu đối Bắc Bộ thường nghiêm cẩn hơn.

Đồ cổ, những đồ vật, đồ trang trí, tượng cũ, gốm cổ, đồ gỗ cũ... luôn có chỗ trưng bày trong cuộc sống của tôi. Tôi thích bày ra và nhìn ngắm chúng. Đây chính là nguồn cảm hứng trong công việc, gợi ý cho tôi nhiều cảm giác về hình ảnh, màu sắc và thời gian. Tôi tìm thấy nhiều hình ảnh gợi ý về ý tưởng, mở ra nhiều lối thể hiện vật liệu cũng như cách quan sát không gian đồng hiện và hình ảnh ước lệ qua cách nhìn của người xưa.

Hà Nội, 11.2018

Hà Mạnh Thắng